ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ-ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ-ΠΑΡΟΙΜΙΕΣ

Ο Σεπτέμβριος, ή Σεπτέμβρης, ή Σταυρίτεν (ποντιακά), είναι ο ένατος μήνας του έτους κατά τοΓρηγοριανό ημερολόγιο και πρώτος μήνας του Φθινοπώρου. Περιλαμβάνει 30 ημέρες. Ο Σεπτέμβριος ήταν ο 7ος μήνας του Ρωμαϊκού ημερολογίου εξ ου και η ονομασία του. Ο λαός μας συνηθίζει να λέει πως: «Από Μάρτη καλοκαίρι κι από Αύγουστο χειμώνας». Oι καιρικές, όμως, συνθήκες που επικρατούν συνήθως τον Σεπτέμβριο δεν μας επιτρέπουν να το πιστέψουμε! Γιατί, παρ’ όλο που υποτίθεται ότι με την έλευση του Σεπτεμβρίου αρχίζει το φθινόπωρο, κάθε χρόνο φαίνεται ότι ακόμη και σε όλη τη διάρκεια του μήνα το καλοκαίρι καλά κρατεί. Ο καιρός όμως σιγά-σιγά αρχίζει ν’ αλλάζει και να μας προετοιμάζει για τον επερχόμενο χειμώνα. Στο τελευταίο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου, άλλωστε, ξεκινάει επίσημα και το φθινόπωρο, με την άφιξη του Ήλιου στο φθινοπωρινό ισημερινό σημείο της τροχιάς του στις 22 του μήνα.

Ο Σεπτέμβριος είναι επίσης και ο μήνας της επιστροφής των μαθητών στα σχολεία για μια νέα χρονιά. Από τις αρχές, άλλωστε, του 4ου αιώνα μ.Χ. ο Σεπτέμβριος καθιερώθηκε ως η αρχή του εκκλησιαστικού αλλά και του πολιτικού έτους, επειδή η 1η Σεπτεμβρίου συνέπιπτε με την αρχή της ινδικτιώνος. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία εξακολουθεί να εορτάζει την 1η Σεπτεμβρίου ως «αρχή της ινδίκτου». 

- Του Σεπτέμβρη οι βροχές, πολλά καλά μας φέρνουν.

- Μάρτη και Σεπτέμβρη ίσια τα μεσάνυχτα (λόγω της ισημερίας).

- Τον Σεπτέμβρη τα σταφύλια, τον Οκτώβρη τα κουδούνια.

- Στον Τρυγητή σιτάρι σπείρε και στο πανηγύρι σύρε.

-Καλός καιρός την πρώτη μέρα του Σεπτέμβρη, καλός καιρός όλο το μήνα.

-Αν βρέξει ο Τρυγητής, χαρά στον τυροκόμο.

-Του Σταυρού  σταύρωνε και σπέρνε.

-Του Σταυρού κοίτα και τ’ Άι-Γιωργιού ξεκίνα.

-Βοηθάει ο Άι-Γιάννης και ο Σταυρός, γιομίζει το αμπάρι κι ο ληνός. 

-Θέρος, τρύγος, πόλεμος.

-Του Σταυρού αρμένιζε και του Σταυρού δένε.

-Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.

Τρυγητής

Μέσα στ’ αμπέλια
χαρές και γέλια
έφτασε πάλι ο Τρυγητής
και στα ζεμπίλια
σωρούς σταφύλια
βάζει ο κεφάτος δουλευτής.

Με τα βιβλία
μες τα σχολεία
βουερό μελίσσι τα παιδιά
και στ’ ακρογιάλι
ήσυχη πάλι
κι έρημη απόμεινε η αμμουδιά.

Στα χλωμά φύλλα
μια ανατριχίλα.
Οι πρώτες άδειασαν φωλιές
κι οι πρώτες στάλες
διώχνουνε γι’ ‘άλλες
τα χελιδόνια ακρογιαλιές.

Ο  Σεπτέμβρης

ο Σεπτέμβρης είναι αγόρι

κι έχει ολόχρυσο καπέλο

και χρυσό το πανωφόρι.

Τα παπούτσια του είναι φύλλα ,

που ‘χουν πέσει απ’ τα πλατάνια

και τα μάγουλα του μήλα.

 Κρατάει σάκα από νερό

κι έχει μέσα τα βιβλία

από σύννεφο κι αφρό.

Με του άνεμου  τα ποδάρια

τρέχει  δίχως να τον βλέπεις

στων βημάτων του τα χνάρια ,

διαμαντάκια θε να βρεις ,

σταγονίτσες,  σταγονίτσες

μιας ολόχρυσης  βροχής .

Ο Σεπτέμβρης είναι αγόρι,

κατεβαίνει από τα δάση,

κατεβαίνει από τα όρη.

Κι έρχεται για να χτυπήσει

 μια πελώρια καμπάνα,

το σχολείο για να αρχινίσει.

Ο Σεπτέμβρης  πάντα ,

δες, έχει όλα τα παιδάκια

φίλους και συμμαθητές.

 Ρένα Καρθαίου

Το τσιριτρό
Ζαχαρίας  Παπαντωνίου

Σε μια ρώγα από σταφύλι
έπεσαν οχτώ σπουργίτες
και τρωγόπιναν οι φίλοι.
Τσίρι-τίρι, τσιρι-τρο.
Τσιριτρί, τσίρι-τρο!

Χτυπούσανε τις μύτες
και κουνούσαν τις ουρές
κι είχαν γέλια και χαρές.
Τσίρι-τίρι, τσίρι-τρο,
Τσιριτρί, τσιρι-τρό!

Πόπο, πόπο σε μια ρώγα
φαγοπότι και φωνή!
Την αφήσαν αδειανή!
Τσίρι-τίρι, τσιριτρό,
Τσιριτρί, τσιριτρό!

Και μεθύσαν κι όλη μέρα
Πάνε δώθε, πάνε πέρα
τραγουδώντας στον αέρα:
«Τσίρι-τίρι, τσιριτρό,
τσιριτρί, τσιριτρό».

1η Σεπτεμβρίου

Λέγεται και " Πρωτοτρυϊτιά " ή " πρωτοτρυγιτιά" επειδή από αυτή τη μέρα άρχιζε ο τρύγος. Θεωρείται η πρώτη μέρα του έτους.

Έτσι η νοικοκυρά πολύ πρωί θα πάει στη βρύση μ' ένα κανάτι να το γεμίσει νερό και θα επιστρέψει σπίτι.

Στην είσοδο του σπιτιού θα βάλει κάτω ένα ρόδι το οποίο και θα πατήσει. Με αυτό δηλώνεται το άνοιγμα προφανώς την καλοτυχίας με την πρώτη του νέου έτους.

Πριν μπει στο σπίτι θα αναφωνήσει " Καλημέρα σπίτι" Στη συνέχεια εισέρχεται στο σπίτι με πρώτο το δεξί της πόδι και χύνει το νερό στις τέσσερις γωνίες του σπιτιού λέγοντας " Όπως τρέχει το νεράκι έτσι να τρέχει και το καλό στο σπίτι μας" .

Είναι δυνατόν επίσης να χύνεται και αγιασμός ο οποίος φυλάγεται όλο το χρόνο για τη στιγμή αυτή. Το " αμποδιακό" ( έτσι λέγεται το έθιμο αυτό) στην περίπτωση αυτή μπορεί να γίνεται και με εικόνα χωρίς τη χρήση ροδιού . Πρόκειται μάλλον για εκχριστιανισμό του εθίμου.

Ακόμη παραλείπεται πολλές φορές ο πηγαιμός μέχρι τη βρύση , αλλά αφήνεται από το προηγούμενο βράδυ έξω ένα κανάτι με νερό για τον " αμποδιακό" της επόμενης μέρας.

Την Πρωτοσεπτεμπριά οι αγρότες "καλούσαν" με διάφορους τρόπους και τεχνικές που θυμίζουν αρχαία θεσμοφόρια, το "πνεύμα της βλαστήσεως". Ο σπόρος που ήταν προορισμένος για την σπορά «στέλλεται εις την εκκλησίαν διά να ευλογηθεί». Στην Κω κρεμούν στο εικονοστάσι το σύμβολο της "Αρκιχρονιάς": μια αρμαθιά από ρόδι, σταφύλι, κυδώνι, σκόρδο και φύλλο από τον πλάτανο του Ιπποκράτη.

Τρυγητής «Η πρώτη ημέρα του (Σεπτέμβρη) Τρυγητή χαιρετιζόταν στη Θράκη κ.α. διά τυμπάνων και ασμάτων. Οι ληνοί συνοδεύονταν δι' ομάδων ορχουμένων και αδόντων... Την νύχτα παρέες προσωπιδοφόρων εν τυμπάνοις και αλαλαγμοίς τρέχουν στους δρόμους...». Τα δρώμενα αυτά θυμίζουν αρχαία Οσχοφόρια στα οποία νέοι φορώντας στεφάνια από κλαδιά αμπέλου (όσχους) ξεκινούσαν από τον ναό του Διονύσου πηγαίνοντας προς τους αμπελώνες και τα πατητήρια.

14 Σεπτεμβρίου

Αυτή τη μέρα εορτάζεται Πανορθόδοξα η ύψωση του Τιμίου Σταυρού του Ιησού Χριστού.

Ο Σταυρός θεωρείται ο φάρος που θα προσανατολίσει τη ζωή των πιστών τη νέα χρονιά ώστε να καταφέρουν να ανακαινίσουν την κοινωνία , τον κόσμο σύμφωνα με το όραμα της Βασιλείας του Θεού.

Επειδή παράλληλα ο Σταυρός συμβολίζει το μαρτύριο και το πένθος την ημέρα αυτή οι νοικοκυρές δεν βάζουν να μαγειρέψουν σπίτι φαγητό και νηστεύουν αυστηρά όλη τη διάρκεια της μέρας. Τρωνε μόνο σταφύλια της εποχής και λίγο ψωμί. .

Μέσα στις γενικές συνήθειες του Σεπτέμβρη δεν πρέπει να παραλείψουμε μια καθαρά αστική συνήθεια , που είναι πολύ χαρακτηριστική . Οι Πειραιώτες και Οι Αθηναίοι , που δεν είχαν ιδιόκτητα σπίτια και έμεναν με ενοίκιο , μόλις γύριζαν απ' την εξοχή , απ' τις καλοκαιρινές διακοπές τους , φρόντιζαν ν' αλλάξουν σπίτι , έτσι συνηθιζόταν . Έβλεπες , λοιπόν , στους δρόμους ένα ασταμάτητο πηγαινέλα από κάρα , σούστες , καρότσια γεμάτα απ' τα υπάρχοντα των νοικοκυραίων που μετακόμιζαν .